Rusiyanın Miqrant Siyasətinin Çoxşaxəli Məqsədləri
Son dövrlər Rusiyada baş verən hadisələr, xüsusilə də miqrantlara və qeyri-rus xalqlara qarşı yönələn təzyiqlər, təhqiredici bəyanatlar və zorakı tədbirlər bir neçə yanaşı məqsədə xidmət edir və bu, həm də açıq-aydın etnik ayrı-seçkilik elementləri daşıyır. Bu hadisələr Moskvanın “çoxşaxəli təsir siyasəti”nin tipik nümunəsidir.
Ermənistan Faktoru və Kilsənin Rolu
Bu hadisələrin ilkin məqsədi Ermənistanda baş verən kilsə-hökumət qarşıdurması ilə bağlıdır. Paşinyan hökuməti ilə Ermənistan Apostol Kilsəsi arasındakı gərginlik ən yüksək həddə çatıb. Kilsə Paşinyanı ənənəvi dəyərlərə xəyanətdə və Qərbə meyildə ittiham edir, Paşinyan isə kilsənin siyasi təsirini məhdudlaşdırmağa çalışır. Bu mübarizədə Ermənistan cəmiyyətinin radikal-ifrat millətçi təbəqəsi kilsənin ətrafında cəmləşib.
Moskva isə uzun müddətdir Ermənistanda kilsəni “yumşaq güc” vasitəsi və siyasi nüfuz mexanizmi kimi dəstəkləyir. Çünki kilsə həm Rusiya Pravoslav Kilsəsi ilə tarixi bağlara malikdir, həm də kilsənin mövqeyi postsovet məkanında Rusiyanın “ənənəvi dəyərlər” ritorikasına uyğun gəlir. Yəni, Moskva üçün kilsə – Ermənistanda və Cənubi Qafqazda imperiyanın ənənəvi dayağı kimi çıxış edir.
Bu xüsusda, azərbaycanlılara və ümumən müsəlman miqrantlara qarşı zorakılıq Moskva üçün iki istiqamətdə mesaj funksiyası daşıyır: Daxildəki radikal elektorata göstərir ki, “dövlət sərt idarəçilik prinsipini qoruyur, dominant mövqeyini təmin edir”. Ermənistandakı kilsə ətrafında cəmlənən ifrat millətçi qüvvələrə isə o, Qafqazda “türk-müsəlman təhlükəsi” ilə mübarizə apardığını və öz nüfuzunu qoruduğunu çatdırır.
Başqa sözlə, Rusiya hüquq-mühafizə orqanlarının azərbaycanlılara qarşı təzyiqləri, qətllər və “etnocinayətkarlıq” etiketi təkcə Rusiyada islamofobiya yaratmır. Bu, həm də Ermənistandakı müəyyən dairələr üçün “görürsünüzmü, Rusiya sizin əbədi müttəfiqinizdir, ortaq düşmənimiz türk-müsəlman dünyasıdır” mesajıdır.
Çox güman ki, azərbaycanlılara qarşı zorakılıq dalğası ilə Moskva eyni zamanda Ermənistandakı kilsə və ifrat millətçi qruplara bu mesajları ötürür: “Biz sizin tarixi-mifik “düşmənlərinizə” qarşı sərt mövqedəyik, bizim nüfuzumuz olmadan regionda heç kəs sizi türk-müsəlman hökmranlığından qoruya bilməz və siz də bu mövzunu təbliğatınızda istifadə edərək ictimai rəyə çatdırın”. Bu, həm Rusiyanın regiondakı mövqelərini möhkəmlətmək, həm də daxildə millətçi birləşməni gücləndirməyi hədəfləyən çoxşaxəli siyasətdir.
İqtisadi Çətinliklər və Daxili Millətçi Konsolidasiya
Digər tərəfdən, Rusiyanın siyasi dairələri iqtisadi çətinliklər, beynəlxalq təcrid və Ukrayna müharibəsinin yaratdığı sosial gərginliklər fonunda yaranan gizli narazılığı ənənəvi üsullarla başqa istiqamətlərə yönəltməyə çalışır. Tarixən də Rusiyada siyasi və iqtisadi böhran dövrlərində daxili düşmən obrazı yaratmaq ənənəsi olub. Antimiqrant ritorikası da bu kontekstdə klassik “günah keçisi” axtarmaq strategiyasıdır.
Bütün bu hadisələrin ana xəttində dayanan amil Rusiya dövlətçiliyində imperiya şüurunun mühüm tərkib hissəsi olan “rus xalqının aparıcı rolu” ideologiyasıdır ki, bu da etnik ayrı-seçkilik siyasətinə zəmin yaradır. Şovinist mövqelər, “bu ölkə ruslar üçündür” tipli çağırışlar, çoxmillətli federal modelin faktiki olaraq tənəzzülə uğradığını göstərir. Bu isə daxildə sərt mərkəzləşməni qanuniləşdirmə meyllərini gücləndirir.
Şovinizm kimi ideologiyalar bu prosesi dəstəkləyir.
Miqrantlar sosial təbəqələr arasında münaqişələrin aləti kimi istifadə olunur; onlar əsasən ən aşağı maaşlı, ağır işlərdə çalışırlar. Bu səbəbdən yoxsul rus təbəqələri ilə miqrantlar arasında rəqabət və qısqanclıq yaranır. Hakimiyyət bunu bilərəkdən şişirdərək, sosial-iqtisadi problemləri “əcnəbilərin” üzərinə atır.
Bu strategiya qısamüddətli siyasi faydalar gətirsə də, uzunmüddətli perspektivdə Rusiyanın daxili sabitliyini daha da zəiflədə, etnik və dini zəmində qarşıdurmaları dərinləşdirə bilər. Müasir dünyada etnik və dini müxtəlifliyin düşmən obrazına çevrilməsi yalnız cəmiyyətdə parçalanmanı artırır və etnik ayrı-seçkilik təmayüllərini dərinləşdirir.
Mövcud vəziyyətdən həm də öz maraqları üçün yararlanan Solovyov kimi şəxslər də öz auditoriyalarına “daxili düşmən və xarici təhlükə” konsepsiyasını aşılamaqda davam edirlər. Azərbaycanlı miqrantları, ümumən türkdilli xalqları təhlükə kimi təqdim etmək asan üsuldur, çünki Rusiyada tarixi stereotiplər yetərincə güclüdür. Bu ritorika həm islamofobiya, həm də türkofobiyadan irəli gəlir. Eyni zamanda, ultranillətçi əhval-ruhiyyəni gücləndirərək “bizə tabe olmayan qonşu pis qonşudur” mesajı verilir.
İmperiya Siyasətinin Ağılları və Bugünkü Həqiqətlər
Hazırda Rusiyada azərbaycanlılara, özbəklərə, qırğızlara, türkmənlərə və digər türk, müsəlman xalqların nümayəndələrinə qarşı aparılan şovinist, diskriminasiya və islamofob siyasət təsadüfi deyil. Bu siyasətin başında hakim siyasi dairələr dayanır və etnik ayrı-seçkilik onların gündəliyinin mühüm hissəsidir. Əslində bu, əsrlər boyu müxtəlif xalqlara qarşı həyata keçirilən imperiya siyasətinin daha sərt və açıq formaya keçmiş davamıdır.
Rusiya daxili və xarici siyasətinin mahiyyətini anlamaq üçün Ukraynada baş verənlərə diqqət yetirmək kifayətdir. Əgər Rusiya rəhbərliyi qardaş slavyan Ukrayna xalqına qarşı belə qəddar siyasət aparır, Buçada və digər şəhərlərdə mülki insanları qətlə yetirir, kəndləri və şəhərləri tamamilə dağıdır, milyonlarla insanı köçkün salırsa, digər xalqlara qarşı daha amansız münasibət sərgiləməsi təəccüblü deyil.
1990-cı illərdə Orta Asiya və Qafqazdan olan miqrantlara qarşı qəddarlığı ilə seçilən skinhed dəstələri xüsusi xidmət orqanları tərəfindən himayə olunurdu. Bugünkü Rusiyada artıq həmin qruplara ehtiyac yoxdur. Bu vəzifəni birbaşa polis, OMON və FSB daha açıq, daha qəddar şəkildə icra edir. Yekaterinburqda azərbaycanlılara qarşı törədilən cinayətlər bunun bariz sübutudur. Hadisənin detalları Rusiyada digər xalqlara qarşı nifrətin dövlət səviyyəsində qorunduğunu göstərir.
Rusiya hüquq-mühafizə orqanlarının ortaya atdığı “etnocinayətkarlıq” anlayışı da bu siyasətin tərkib hissəsidir. Məqsəd Orta Asiyadan və Qafqazdan gələn insanları əvvəlcədən cinayətkar kimi damğalamaq, ictimai rəyə təsir etmək və gələcək təqiblərə hüquqi baza yaratmaqdır. Bugünkü Rusiyanın repressiyaları artıq Stalin dövrünün metodlarını belə üstələyir. O zaman belə insanlar formal olaraq da olsa məhkəmə önündə dayanırdı, Sibir düşərgələrinə göndərilirdi. İndi isə küçədə, evdə işgəncə verərək öldürmək adi hal almışdır.
Rusiya uzun illərdir bölgədə təhlükəsizlik və sabitlik deyil, məhz zülm, etnik ayrı-seçkilik yayır. Bu proseslər təsadüfi deyil. Azərbaycanın öz milli maraqları əsasında yürütdüyü müstəqil siyasət və regiondakı güclənən mövqeyi Rusiya mediasını və siyasi çevrələrini narahat edir. Ona görə də ritorika sərtləşir. Lakin bu, qısamüddətli təzyiqdir və faktiki reallığı dəyişmir. Əksinə, Azərbaycana qarşı bu cür hücumlar cəmiyyətimizdə milli həmrəylik və təmkinli diplomatik mövqe ətrafında daha sıx birləşmə meylini gücləndirir.