Azərbaycan Diplomatiyasının 106 İllik Şanlı Yolu
Bakı, 9 iyul. Bu gün Azərbaycan diplomatik xidməti orqanlarının yaradılmasından 106 il ötür. Bu əlamətdar tarix, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə təməli qoyulmuş və müstəqil dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsində müstəsna rol oynamış milli diplomatiyamızın uzun və şərəfli yolunu əks etdirir.
Müsəlman Şərqində ilk demokratik respublikanın qurulması və müasir Azərbaycan dövlətinin inkişafında milli diplomatiyanın əhəmiyyətini nəzərə alaraq, 2007-ci il avqustun 24-də Prezident İlham Əliyev hər il iyulun 9-nu Azərbaycan diplomatik xidmət orqanları əməkdaşlarının peşə bayramı günü kimi qeyd edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb. Bu tarixin seçilməsi təsadüfi deyil; arxivlərdən tapılmış və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinə aid ilk rəsmi sənəd, 1919-cu il iyulun 9-da qəbul olunmuş “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyinin Katibliyinə dair müvəqqəti təlimat”dır. Məhz bu sənəd Azərbaycan diplomatiyasının ilk rəsmi sənədi olaraq tarixə düşüb.
İlk Addımlar və Ağır Sınaqlar
Azərbaycan diplomatik xidməti ilk addımlarını atdığı dövrdə, 1919-cu ildə Bakı şəhəri beynəlxalq diplomatik fəaliyyətin mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. Şəhərdə ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, İsveç, İsveçrə, Belçika, İran, Polşa və Ukrayna da daxil olmaqla, 16 xarici dövlətin diplomatik nümayəndəlikləri fəaliyyət göstərirdi. Bu, gənc respublikanın beynəlxalq aləmdə tanınmaq istiqamətindəki səylərinin bariz nümunəsi idi.
1920-ci il yanvarın 11-də Paris Sülh Konfransında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin müstəqilliyinin de-fakto tanınmasından sonra Azərbaycan Hökuməti Qərbi Avropa və Amerika ölkələrində diplomatik nümayəndəliklər təsis etmək üçün qanun layihəsi hazırlamışdı. Lakin bu tarixi fürsət Sovet işğalı ilə yarımçıq qaldı. 1922-ci il dekabrın 30-da Moskvada keçirilən Birinci Ümumittifaq Sovetlər
nda SSRİ-nin yaradılması haqqında müqavilə imzalandı və bununla da Azərbaycanın müstəqil xarici siyasət fəaliyyəti tamamilə dayandırıldı. Nəticədə, 1923-cü il oktyabrın 8-də Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin əmri ilə Türkiyə və İran istisna olmaqla, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bütün diplomatik nümayəndəliklər ləğv edildi.
İkinci Dünya müharibəsinin sonlarına yaxın, 1944-cü ildə sovet hakimiyyəti özünün geniş strateji maraqlarını əsas tutaraq, Azərbaycan SSR Xalq Xarici İşlər Komissarlığını da yaratdı. Lakin bu qurum uzun illər ərzində yalnız formal xarakter daşıdı və müstəqil xarici siyasət yürüdə bilmədi.
Müstəqilliyin Bərpası və Milli Diplomatiyanın Yüksəlişi
Azərbaycan 1991-ci il oktyabrın 18-də müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra dünyanın bir çox dövlətləri və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən tanındı. Ölkəmiz çətin keçid dövrünü yaşasa da, milli dövlətçilik ənənələri dirçəlməyə başladı.
Ümummilli Lider Heydər Əliyev 1993-cü ildə Azərbaycan xalqının təkidi ilə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra milli dövlətçiliyin qurulması prosesi Xarici İşlər Nazirliyi sistemini də əhatə etdi. Məhz Ümummilli Lider Heydər Əliyev Azərbaycanın xarici siyasətinin strateji ana xəttinin konturlarını cızdı. Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti sayəsində ölkəmizin yaxın və uzaq tarixi keçmişi, üzləşdiyi geosiyasi reallıq dərindən təhlil edilərək milli maraqlarımızın qorunmasına yönəldilmiş xarici siyasət strategiyası formalaşdırıldı. Bu strategiya, ilk növbədə, respublikamızın milli maraqlarının aydın və dəqiq şəkildə müəyyən edilməsini, bərabərhüquqlu, daxili işlərə qarışmamaq və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq prinsipləri əsasında qonşu dövlətlər və dünya birliyi ilə mehriban münasibətlərin qurulmasını, Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünün məhəlli səviyyədən çıxarılaraq beynəlmiləlləşdirilməsini, işğalın nəticələrini aradan qaldırmaq üçün Ermənistana qarşı beynəlxalq siyasi təzyiqin gücləndirilməsini və son hədəf olaraq Azərbaycanın suverenliyi, ərazi bütövlüyü və sərhədlərinin toxunulmazlığının təmin olunmasını özündə ehtiva edib. Ulu Öndər Heydər Əliyevin xarici siyasət xətti bu gün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir.
İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan milli maraqlara və mövqelərimizin dünya səviyyəsində müdafiə edilməsinə əsaslanan müstəqil, çoxşaxəli, balanslı və fəal xarici siyasət yürüdür. Hazırda Azərbaycan böyük layihələrin təşəbbüskarı və iştirakçısı qismində regional əməkdaşlığı inkişaf etdirən və beynəlxalq nüfuza malik bir dövlətdir. Azərbaycan diplomatik xidməti etibarlı tərəfdaş kimi qəbul edilən ölkəmizin xarici siyasət uğurlarının əsasını təşkil edir. Bu uğurlar qonşu ölkələrlə və dünyanın digər dövlətləri ilə balanslaşdırılmış münasibətlərin qurulması, qarşılıqlı maraqlardan irəli gələn bərabər dialoq və əməkdaşlığın həyata keçirilməsinə əsaslanır. Ölkəmizin xarici siyasət sahəsində qazandığı nailiyyətlər 2020-ci ildə Vətən müharibəsi zamanı özünü daha qabarıq şəkildə göstərdi. Məhz İlham Əliyevin yürütdüyü uğurlu və məqsədyönlü xarici siyasətin nəticəsi idi ki, İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycanın haqlı mübarizəsi beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən geniş dəstək qazandı.
Qlobal Arenada Azərbaycanın Nüfuzu
Azərbaycanın beynəlxalq və regional miqyasda rolu və nüfuzu durmadan artır. 2012–2013-cü illərdə ölkəmizin BMT Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzvlüyü, ardınca 2017–2019-cu illər üçün 176 ölkənin dəstəyi ilə BMT-nin İqtisadi və Sosial Şurasına üzv olması xarici siyasət sahəsində mühüm nailiyyətlərdir. Eyni zamanda, 2019-2023-cü illərdə Azərbaycanın dünyanın 120-dən artıq ölkəsini birləşdirən Qoşulmama Hərəkatına sədrlik etməsi ölkəmizin qlobal diplomatik platformalarda nüfuzunu daha da artırıb. Bu uğurların davamı olaraq, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 2024-cü ilin noyabrında BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası – COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi ölkəmizin beynəlxalq etimad qazandığının və nüfuzunun bariz nümunəsidir. Regionun lider dövləti kimi tanınan Azərbaycan bu gün qlobal miqyasda da fəal və prinsipial mövqe sərgiləyən ölkələrdən biridir.
Bundan əlavə, Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatı, MDB, Avropa İttifaqı, NATO, Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı, Ərəb Dövlətləri Liqası, Afrika İttifaqı və digər beynəlxalq qurumlarla sıx əməkdaşlıq edir və bu təşkilatların işində mühüm rol oynayır. Bu əməkdaşlıqlar Azərbaycan diplomatik xidmətinin beynəlxalq səviyyədə fəaliyyətinin genişliyini göstərir.
Əldə edilən uğurlar qarşıya yeni vəzifələr qoyur. Bu da öz növbəsində, Azərbaycanın uzunmüddətli milli maraqlarının təmin olunması baxımından geniş imkanlar yaradır. Xarici siyasətimizin əsas prioritetləri sırasına ölkəmizin suverenliyinin və müstəqilliyinin daha da möhkəmləndirilməsi, bütün beynəlxalq aktorlarla qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi, regional və qlobal təhlükəsizliyin təmin olunmasına töhfə verilməsi kimi məsələlər daxildir.
Son illərdə regionda baş verən hadisələr bir daha göstərir ki, güclü və özünəinamlı Azərbaycan qarşıya qoyduğu məqsədlərə ardıcıl şəkildə nail olur və bu tendensiya Prezident İlham Əliyevin müdrik rəhbərliyi altında gələcəkdə də davam etdiriləcəkdir.
