Azərbaycan və Özbəkistan: Çağırışlar Dövrünün Müttəfiqləri
Özbəkistan mediası Azərbaycan Respublikasına gözlənilən dövlət səfəri ilə bağlı genişmiqyaslı məqalə dərc edib. Qeyd olunur ki, geniş oxucu auditoriyasına malik “Gazeta” nəşrində yayımlanan “Özbəkistan və Azərbaycan: Çağırışlar dövrünün müttəfiqləri” sərlövhəli məqalədə iki ölkə arasındakı əlaqələr hərtərəfli təhlil edilib.
Strateji Tərəfdaşlığın Dərinləşməsi
Məqalədə vurğulanır ki, diplomatik münasibətlərin qurulmasının 30-cu ildönümündə Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana səfəri yalnız mövcud əməkdaşlıq zəmininə verilən qiymət deyil, həm də iki ölkənin maraqlarının üst-üstə düşdüyü müttəfiqlər statusuna malik olduğunun təsdiqidir. Özbəkistan-Azərbaycan əlaqələrinin tarixinə nəzər salınarkən qeyd edilir ki, bu münasibətlərin möhkəmlənməsində həlledici mərhələ Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin liderliyi ilə təhlükəsizlik və regional tarazlıq mövzusunun gündəmə gəlməsi ilə əlamətdar olub. Nəşr bildirir ki, Şavkat Mirziyoyevin 2019-cu ildə Türk Dövlətləri Təşkilatının Zirvə görüşü üçün Bakıya səfəri xüsusi əhəmiyyət kəsb edib. Bu görüş təkcə çoxtərəfli platforma çərçivəsində deyil, həm də pərdə arxasında konkret əməkdaşlıq sahələrinin müzakirəsi ilə yadda qalıb. Həmin vaxtdan etibarən ikitərəfli gündəlikdə iqtisadi, humanitar və hərbi-texniki məsələlər ön plana çıxıb.
Prezident İlham Əliyevin 2022-ci ilin yayında Daşkəndə səfəri prinsipial əhəmiyyətə malik olub. Bu səfər zamanı əməkdaşlığın 40-a yaxın sahəsini əhatə edən “Strateji tərəfdaşlığın dərinləşdirilməsi və qarşılıqlı fəaliyyətin gücləndirilməsi haqqında Bəyannamə” kimi fundamental sənəd imzalanıb. Özbəkistan paytaxtında Heydər Əliyev prospektinin və xatirə meydanının açılışı da münasibətlərin rəmzi mənasını daşıyırdı. Növbəti mühüm addım Ali Dövlətlərarası Şuranın yaradılması olub. Onun ilk iclası 2024-cü ilin avqustunda Daşkənddə keçirilib. Eyni zamanda, İlham Əliyevin Özbəkistana səfəri zamanı ikitərəfli münasibətlərin yeni vektorunu hüquqi və siyasi cəhətdən müəyyən edən “Müttəfiqlik Münasibətləri haqqında Müqavilə”yə imza atılıb. MDB, TDT və İƏT çərçivəsindəki fəaliyyət, BRICS kimi strukturlarda birgə iştirak məsələsi Bakı və Daşkəndin bir-birini getdikcə daha çox müttəfiq kimi və xarici siyasət konturunda nəzərdən keçirdiyini göstərir.
İqtisadi və Logistika Əməkdaşlığı
“Gazeta” nəşri iki ölkə arasında iqtisadi-ticarət və logistika sahəsində əməkdaşlığın genişlənməsinə də toxunub. Qeyd olunur ki, 2025-ci ilin əvvəlindən ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi 40 faiz artıb. 2030-cu ilədək bu rəqəmin bir milyard dollara çatdırılması nəzərdə tutulur. Hazırda fəaliyyət göstərən Özbəkistan-Azərbaycan İnvestisiya Fondu vasitəsilə artıq 360 milyon dollardan çox dəyəri olan layihələr maliyyələşdirilib. Bu layihələrə Daşkənddə yaşayış komplekslərinin, turizm obyektlərinin, logistika mərkəzlərinin və Qaşqadəryada istehsal müəssisələrinin tikintisi daxildir. Eyni zamanda, Hacıqabulda “Chevrolet” avtomobillərinin yığılması həyata keçirilib və artıq 9000-ə yaxın avtomobil istehsal xəttindən çıxıb. İkinci zavodun tikilməsi planı da var ki, bu da yalnız ixrac üçün deyil, həm də regional tələbat üçün nəzərdə tutulmuş istehsalın lokallaşdırılmasıdır.
İki ölkənin rəhbərləri nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafına xüsusi diqqət yetirirlər. Daşkənd Bakının infrastrukturundan istifadə edərək öz marşrutlarını getdikcə daha çox trans-Xəzər istiqamətinə inteqrasiya edir. Təkcə 2022-ci ildə Özbəkistanın Azərbaycan üzərindən yükdaşımalarının həcmi iki dəfə artıb. Artıq birgə logistika şirkətlərinin, anbar qovşaqlarının yaradılmasından və dəmir yolu marşrutlarının birləşdirilməsindən bəhs edilir. Bütün bunlar daha geniş kontekstdə – qlobal logistika qeyri-sabitliyi fonunda Özbəkistanın dənizə çıxış axtarışları və ixrac marşrutlarının şaxələndirilməsi strategiyasına uyğun gəlir.
Enerji və Humanitar Əlaqələr
Bərpaolunan enerji sahəsində əməkdaşlıqdan bəhs edən nəşr qeyd edir ki, 2024-cü ilin yayında Özbəkistan, Azərbaycan və Qazaxıstan Astanada “yaşıl enerji dəhlizi”nin yaradılmasına dair Protokol imzalayıblar. Layihə “yaşıl” elektrik enerjisinin Avropaya ixracını və axının idarə edilməsi üçün birgə müəssisənin yaradılmasını nəzərdə tutur. Söhbət Mərkəzi Asiya ölkələrinin təkcə xammal tədarükü deyil, həm də öz enerji strategiyalarını formalaşdırmaq cəhdindən gedir. Bundan əlavə, karbohidrogen enerji sektorunda əməkdaşlıq inkişaf edir: SOCAR və “Özbəkneftqaz” bir-birinin layihələrində iştirak edir. Daşkənd üçün bu, istehsalda tərəfdaşların və texnologiyaların şaxələndirilməsi istiqamətində növbəti addımdır.
Materialda humanitar sahədə də iki müttəfiq ölkənin sıx əlaqələri diqqətə çatdırılır. 2023-cü ildə Qarabağın Füzuli şəhərində Özbəkistan tərəfindən tikilən məktəb istifadəyə verilib. Mədəni paralellər – Nəvai və Nizaminin “Xəmsə”sindən Bakıdakı Buxara karvansaraylarına və Səmərqənddəki Azərbaycan tarixi üçün yaddaqalan yerlərə qədər – yaxınlaşmanı nümayiş etdirmək kontekstində qədim əlaqələrin möhkəmlənməsinin rəmzidir. Böyük İpək Yolu, ortaq İslam ənənələri, oxşar qastronomik və məişət həyatı da buna örnəkdir. Hətta plov simvola çevrilir – o mənada ki, Azərbaycanda və Özbəkistanda ümumi ziyafət çoxdan qarşılıqlı anlaşma metaforasına çevrilib.
Gələcək Perspektivlər
Məqalənin sonunda qeyd olunur ki, Şavkat Mirziyoyevin Bakıya qarşıdakı səfəri yeni sazişlərin imzalanması ilə müşayiət olunacaq. Bununla belə, böyük ehtimalla, əsas vəzifə mövcud əməkdaşlıq mexanizmlərini dərinləşdirməkdir. Özbəkistan və Azərbaycan mehriban qonşuluq münasibətlərini möhkəmləndirməkdə davam edir və əsl müttəfiq olmaq yolunda inamla irəliləyirlər.
