Bakı Hərbi Məhkəməsində Ermənistan Respublikasının vətəndaşları, Azərbaycan ərazilərində törədilmiş ağır cinayətlərdə təqsirləndirilən Arayik Harutyunyan, Arkadi Qukasyan, Bako Sahakyan və digərlərinin cinayət işləri üzrə açıq məhkəmə prosesinin baxış iclası iyunun 30-da davam etdirilib. Bakı Hərbi Məhkəməsində hakimlər Zeynal Ağayevin sədrliyi, Camal Ramazanov və Anar Rzayevdən ibarət tərkibdə keçirilən prosesdə təqsirləndirilən şəxslər öz bildikləri dildə tərcüməçi və müdafiə üçün vəkillərlə təmin olunublar. İclasda təqsirləndirilən şəxslər, onların müdafiəçiləri, zərərçəkmiş şəxslərin bir qismi, onların hüquqi varisləri və nümayəndələri, həmçinin dövlət ittihamını müdafiə edən prokurorlar iştirak ediblər.
Arayik Harutyunyanın İfadələri
Məhkəmə iclasında əvvəlcə təqsirləndirilən şəxs Arayik Harutyunyan öz müdafiəçisi tərəfindən ünvanlanan sualları cavablandırıb. O bildirib ki, Azərbaycanın vaxtilə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmiş ərazilərində yaradılmış qondarma qurumun “müdafiə naziri”nə 2020-ci ildə general-leytenant rütbəsi Ermənistan prezidenti Armen Sarkisyan tərəfindən, Baş nazirin təqdimatı ilə verilib. Arayik Harutyunyan qondarma rejimin “ordusu”nda belə bir qərar vermək səlahiyyətinin olmadığını vurğulayıb. O, həmçinin hərbi cinayətlərə baxılması üçün qondarma qurumda “hərbi polis”, “hərbi prokurorluq” və “hərbi məhkəmə” olmadığını qeyd edib; bu qurumların Ermənistan silahlı qüvvələrinin və prokurorluğunun tərkibində fəaliyyət göstərdiyini, ümumi məhkəmə proseslərinin isə Sünik məhkəməsində aparıldığını düşünürdüyünü söyləyib. Azərbaycanın işğal altında olmuş ərazilərində yaşayan erməniəsilli şəxslərin 44 günlük müharibədən sonra Azərbaycan Respublikasına inteqrasiyası ilə bağlı suala cavab verən Arayik Harutyunyan, orada bəzi qrupların intiqam almağa meyilli olduğunu və belə hadisələrin baş verdiyini etiraf edib. O, bəzi insanların onu “xəyanətdə” və “əməkdaşlıqda” ittiham etdiyini, lakin başqa alternativ olmadığını anlayan əhali təbəqəsinin də mövcud olduğunu söyləyib. Etimad səviyyəsinin azalması nəticəsində “istefa” verdiyini bildirən Arayik Harutyunyan, sui-qəsd cəhdi olmasa da, bəzi “şeylərin” baş verdiyini və bu barədə danışmaq istəmədiyini qeyd edib. Təqsirləndirilən şəxs “rəhbər” kimi tabeliyində yalnız “polis” və “milli təhlükəsizlik xidməti”nin olduğunu, istənilən hərbi birləşmənin isə Ermənistan ordusunun tərkib hissəsi olduğunu təsdiqləyib.
Arkadi Qukasyanın Təfərrüatları
Daha sonra təqsirləndirilən şəxs Arkadi Qukasyan Baş Prokurorluğun dövlət ittihamçısı Fuad Musayevin suallarını cavablandırıb. O, qondarma rejimin “rəhbəri” olduğu dövrlərdə kənd təsərrüfatı və sənaye sahəsində fəaliyyət göstərən kiçik şirkətlərin, həmçinin nəhəng “Base Metals” şirkətinin fəaliyyəti barədə məlumat verib. Arkadi Qukasyan “Base Metals”ın 2001-ci, yaxud 2002-ci ildən Azərbaycanın işğalı altında olan suveren ərazilərində fəaliyyətə başladığını və 2012-ci ilədək Heyvalı yatağından mis çıxardığını söyləyib. O, şirkətin yatağa on milyonlarla sərmayə yatırdığını, təxminən 2 min işçinin çalışdığını və kifayət qədər böyük “büdcə daxilolmaları”nın olduğunu qeyd edib. Şirkətin direktoru Artur Mkrtumyan, sahibi isə Valeriy Mejlumyan olub. Əldə olunan misin Ermənistana aparıldığını da təsdiqləyən Arkadi Qukasyan, 2012-ci ildə misin bitməsinə baxmayaraq şirkətin fəaliyyətini davam etdirdiyini bildirib. O, isveçrəəsilli erməni iş adamı Vartan Srmakeşin də qondarma rejim ərazisində “Artsaxbank” və Ermənistandakı “Armswissbank”ın sahibi kimi, həmçinin Xankəndidə təxminən 20-25 nəfərin çalışdığı müəssisənin rəhbəri və balıq təsərrüfatının yaradıcısı kimi fəaliyyət göstərdiyini deyib. Arkadi Qukasyan qondarma rejimin mobil operatoru “Karabax Telekom”un sahibi olan Livan ermənisinin Ermənistanda işləyərək buraya sərmayə yatırdığını da qeyd edib.
Müharibəni Dayandırma Çağırışları
Məhkəmə iclasında Arkadi Qukasyan 2020-ci ildə Bako Sahakyanla birlikdə Arayik Harutyunyanla bunkerdə görüşdüyünü söyləyib. Arayik Harutyunyanın Ermənistan rəhbərliyindən müharibənin dayandırılmasını xahiş etmələrini istədiyini bildirib. O, oktyabrın 18-20-də B.Sahakyanla birlikdə İrəvana gedərək baş nazir Nikol Paşinyanla görüşdüyünü və ona müharibənin dayandırılması ilə bağlı xahişi çatdırdıqlarını deyib. Baş prokurorun xüsusi tapşırıqlar üzrə köməkçisi Tuqay Rəhimlinin suallarını cavablandıran Arkadi Qukasyan, “rəhbər” qismində “Hayastan” ümumerməni fondunun (1992-ci ildə Ermənistan prezidenti Levon Ter-Petrosyanın fərmanı ilə yaradılıb) Himayəçilər Şurasının üzvü olduğunu təsdiqləyib. Fondun Şurasında Ermənistan prezidenti, baş naziri, parlament sədri, maliyyə naziri, iki katolikos, tanınmış erməni diaspor təşkilatlarının rəhbərləri və digər şəxslər (ümumilikdə 30-40 nəfər) yer alıb. O, fondun Azərbaycanın işğal altında olmuş ərazilərində yol çəkilməsi, məktəblərin tikilməsi kimi işlər gördüyünü bildirib. Fond üçün vəsaitlərin ABŞ, Fransa, Almaniya, Avstriya, İsveçrədə keçirilən telemarafonlar vasitəsilə yığıldığını, özünün də bu tədbirlərdə iştirak etdiyini söyləyib. Arkadi Qukasyan, 2001-ci ildə Azərbaycanın vaxtilə işğalı altında olan ərazilərində məskunlaşma ilə bağlı onillik strateji planın qəbul edildiyini təsdiqləsə də, bunun ərazidən gedənlərin geri qaytarılması məqsədilə olduğunu iddia edib. Bununla yanaşı, qondarma rejim ərazisinə Ermənistandan daimi yaşamaq üçün gələnlərin olduğunu etiraf edib. Onun mənzilinə baxış zamanı aşkarlanmış erməni dilində olan, məskunlaşma ilə bağlı müxtəlif ərazilər və ailələrin sayları göstərilən xəritə məhkəmədə tədqiq edilib. Arkadi Qukasyan bu sənədi xatırlamadığını və onun 2015-2016-cı illərə aid ola biləcəyini deyib.
Geniş İttihamlar və Davam Edən Proses
İttiham olunan 15 erməniəsilli şəxs, o cümlədən Harutyunyan Arayik Vladimiri, Qukasyan Arkadi Arşaviri, Sahakyan Bako Sahaki, İşxanyan Davit Rubeni, Manukyan David Azatini, Babayan David Klimi, Mnatsakanyan Levon Henrikoviç və digərləri Ermənistan dövlətinin və onun qurumlarının rəhbərliyi, hərbi qüvvələrinin və qanunsuz silahlı birləşmələrin bilavasitə iştirakı ilə Azərbaycan ərazisində beynəlxalq hüquq normalarına zidd olaraq hərbi təcavüz etmək məqsədilə törədilmiş çoxsaylı cinayətlərdə ittiham olunurlar. Bu cinayətlər arasında təcavüzkar müharibənin planlaşdırılması, hazırlanması və aparılması, soyqırımı, müharibə qanunlarını və adətlərini pozma, terrorçuluq, terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi, hakimiyyəti zorla ələ keçirmə və saxlama kimi ağır ittihamlar yer alır. Onlar Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 100, 102, 103, 105, 106, 107, 109, 110, 112, 113, 114, 115, 116, 118, 120, 192, 214, 214-1, 218, 228, 270-1, 277, 278, 279-cu və digər maddələri ilə təqsirləndirilirlər. Məhkəmə prosesi iyulun 3-də davam etdiriləcək.
